آناتومی
پانکراس یا لوزالمعده غده بزرگی است که بخشی از دستگاه گوارش می باشد.این غده در حدود ۱۵ سانتی متر طول دارد و در بالای شکم و زیر معده، در جایی که دنده‌ها به استخوان سینه می‌رسند، قرار دارد. کاربردهای لوزالمعده به شرح زیر می باشد:
• آنزیم‌های گوارشی: این آنزیم‌ها غذا را تجزیه می‌کنند تا به جذب آن کمک کنند.
• هورمون‌ها: هورمون‌هایی از قبیل انسولین که به ثابت ماندن سطح قند خون کمک می‌کند.
اختلالات شایع پانکراس
اختلالات متعددی مرتبط با پانکراس وجود دارد که عبارتند از پانکراتیت حاد، پانکراتیت مزمن، پانکراتیت ارثی و سرطان پانکراس.
چگونگی ارزیابی بیماری های مرتبط با پانکراس
ارزیابی بیماری‌های مرتبط با پانکراس به دلیل دسترسی نداشتن به پانکراس دشوار است. روش‌های مختلفی برای ارزیابی پانکراس وجود دارد. آزمایش‌های اولیه پانکراس شامل معاینات بالینی است و به دلیل اینکه پانکراس در عمق شکم و نزدیک به ستون فقرات واقع شده است، دشوار است. آزمایش خون غالباً در شناسایی علت علائم خاص موجود در پانکراس مفید است، اما احتمال اشتباه هم در این آزمایش‌ها زیاد است. بهترین آزمایش رادیولوژیک برای ارزیابی ساختار پانکراس شامل توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، اولتراسوند اندوسکوپیک و ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) است. آزمایش‌های مرتبط با مجرای پانکراس عبارتند از ERCP (کلانژیو پانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک) و MRCP )کلانژیو پانکراتوگرافی تشدید مغناطیسی). همچنین نمونه برداری اکتشافی تنها راه برای تأیید تشخیص بیماری‌های مرتبط با پانکراس است.
انواع بیماری های پانکراس
پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد یک حمله ناگهانی بوده که باعث تورم پانکراس می‌شود و معمولاً با درد در قسمت بالایی شکم همراه است. درد این بیماری شدید بوده و چند روز طول می‌کشد. از علائم دیگر پانکراتیت حاد می‌توان به تهوع، استفراغ، اسهال، نفخ و تب اشاره کرد. شایع‌ترین علت بروز پانکراتیت حاد، سنگ کیسه صفرا است. از دیگر عوامل ایجاد کننده پانکراتیت حاد می‌توان از اعتیاد به الکل، بیماری‌های ارثی، تروما، اثرات دارویی، عفونت‌ها، عدم تعادل الکترولیت، سطح بالای لیپید خون، عدم تعادل هورمونی یا علل ناشناخته دیگر نام برد. معمولاً درمان‌های دارویی اثر ندارد. بیشتر بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد به طور کامل بهبود می‌یابند.
پانکراتیت مزمن
پانکراتیت مزمن یک اختلال پیش‌رونده است که به تخریب پانکراس منجر می‌شود. این بیماری در مردان شایع‌تر است و معمولاً بین افراد ۳۰ تا ۴۰ سال بیشتر دیده می‌شود. ابتدا پانکراتیت مزمن ممکن است با پانکراتیت حاد اشتباه گرفته شود زیرا علائم این دو بیماری مشابه هم است. شایع‌ترین علامت این بیماری درد بالای شکم و اسهال است. با مزمن شدن بیماری، بیمار دچار سوءتغذیه و کاهش وزن می‌شود. در مراحل نهایی بیماری، اگر پانکراس تخریب شود، بیمار به دیابت مبتلا می‌شود.شایع‌ترین دلیل ابتلا به پانکراتیت مزمن مصرف زیاد الکل است. از دلایل دیگر ابتلا به این بیماری می‌توان به فیبروز کیستیک و اختلالات ارثی پانکراس اشاره کرد. برای درصد قابل توجهی از بیماران علت ابتلا به این بیماری ناشناخته است. تحقیقات بیشتری برای شناسایی دلایل دیگر ابتلا به این بیماری باید انجام شود.درمان پانکراتیت مزمن به علائم آن بستگی دارد. بیشتر روش‌های درمانی بر مدیریت درد و اصلاح تغذیه تمرکز دارند. مکمل‌های خوراکی آنزیم پانکراتیک برای کمک به هضم غذا مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیماران مبتلا به دیابت برای تنظیم قند خون خود باید از انسولین استفاده کنند. پرهیز از مصرف الکل در مرکز اقدامات درمانی قرار دارد.
پانکراتیت ارثی
پانکراتیت در برخی موارد به دلیل اختلالات ارثی روده یا پانکراس ایجاد می‌شود. تکرار حملات حاد پانکراتیت در سنین جوانی (زیر ۳۰ سال) می‌تواند منجر به پانکراتیت مزمن شود. شایع‌ترین اختلال ارثی که باعث ابتلا به پانکراتیت مزمن می‌شود فیبروز کیستیک است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که آزمایش‌های ژنتیکی می‌تواند ابزار ارزشمندی برای شناسایی افراد مستعد ابتلا به پانکراتیت ارثی باشد.پانکراتیت ارثی هم مانند پانکراتیت مزمن یک اختلال پیش‌رونده است که احتمال بروز خطرات احتمالی دائمی در آن بسیار بالا است. بیماران مبتلا به این اختلال ممکن است دچار درد مزمن، اسهال، سوءتغذیه یا دیابت شوند. درمان این بیماری بر کنترل درد و جایگزینی آنزیم پانکراتیک متمرکز است.
سرطان پانکراس
سرطان پانکراس چهارمین نوع سرطان است که باعث مرگ در مردان می‌شود و پنجمین سرطان مرگ آفرین در زنان است. سرطان پانکراس به بسیاری از درمان‌های استاندارد سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی جواب نمی‌دهد. این سرطان به صورت مخفی رشد کرده و در ابتدا هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهد. سرطان پانکراس به صورت کلاسیک خود را به شکل یرقان بدون درد نشان می‌دهد که در آن فقط پوست تغییر رنگ داده و زرد می‌شود و هیچ علامت دیگری در آن وجود ندارد. برای تشخیص آن نیز از روش‌های متفاوت رادیوگرافی استفاده می‌شود. اگر سرطان پانکراس در مراحل اولیه تشخیص داده شود می‌توان آن را با روش‌های جراحی درمان کرد. متأسفانه تشخیص زود هنگام این سرطان بسیار استثنایی است. در مراحل پیشرفته‌تر این سرطان، درمان با کنترل علائم و عوارض می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
پیشگیری و درمان
با توجه به اینکه اغلب حملات دردهای شدید ناشی از التهاب لوزالمعده پس از صرف حجم زیاد غذا بخصوص غذاهای سنگین و چرب ایجاد می شود بنابراین جهت پیشگیری توصیه می شود که در هر وعده غذایی حجم غذای مصرفی زیاد نباشد بخصوص توصیه بزرگان و مربیان دینی ما این است پیش از اینکه کاملاً سیر شوید دست از غذا خوردن بردارید. معلوم است این توصیه یک دستور مهم برای پیشگیری از امراض مختلف از جمله پانکراتیت می باشد و یک دستور عمل بهداشتی است.
در مرحله ای که بیمار دچار پانکراتیت شده است:
ـ بیمار باید بستری شود و از طریق دهان چیزی نخورد!
ـ ترشحات و مواد غذایی از طریق لوله معده (NG – Tube)تخلیه شود.
ـ چون بیمار دچار کمبود آب بدن شده است و مایعات بدن در فضای خلف صفاق جمع شده، باید سریعا سرم درمانی شروع شود که عملکرد کلیه ها مختل نگردد!
ـ اغلب تزریق «آلبومین» ضروری است و در صورت خونریزی تزریق خون کامل ضرورت می یابد.
ـ در موارد شدید پانکراتیت آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت لازم است.
ـ با توجه به کاهش کلسیم و منیزیم خون در بیماران مبتلا به التهاب لوزالمعده بایستی کلسیم و منیزیم تجویز گردد.
ـ اکسیژن بیمار باید تأمین گردد.
ـ خارج کردن مایعاتی که در فضای خلف صفاق تجمع پیدا کرده است.
ـ معمولاً جراحی در پانکراتیت حاد بدون عارضه ممنوع است ولی گاهی برای تشخیص دقیق تر، «لاپاراتومی» یا باز کردن شکم لازم است. البته اگر سنگ مجاری صفراوی علت باشد از تکنیک جراحی استفاده می شود و گاهی نسوج مرده لوزالمعده را برمی دارند.
ـ رژیم غذایی زمانی شروع می شود که بیمار بهبود قابل توجهی پیدا کرده، اشتهایش خوب باشد و حالت تهوع نداشته باشد، نیز سطح «آمیلاز» خون به حد طبیعی برگشته باشد ولی شروع زودهنگام تغذیه برای بیمار خطرناک است.
از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت ( اطلاعات عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)
