اختلالات غده هیپوفیز و سندرم کوشینگ

بیماری سندرم کوشینگ یک اختلال هورمونی است. هنگامی که در بافت های بدن هورمون کورتیزول بیش از اندازه باشد، این اختلال بوجود می آید. این سندرم را به نام hypercortisolism (افزایش کورتیزول ) نیز می نامند. مشکلات غده هیپوفیز ویا مشکلات غده آدرنال و یا به دلیل افزایش مقدار گلوکوکورتیکوئید که دیده شده در بیماران دچار تنگی نفس و یا روماتیسم قلبی، سل و بیماریهایی از این قبیل یا جلوگیری از فعالیت طبیعی سیستم ایمنی منجر به بیماری سندرم کوشینگ می شود.

غده هیپوفیز چیست؟

غده‌ی هیپوفیز یک عضو کوچک به اندازه‌ی یک نخود فرنگی است که در پایه‌ی مغز قرار دارد. این غده به عنوان غده‌ی اصلی در بدن محسوب شده و هورمون‌هایی را تولید می‌کند که در سرتاسر بدن پراکنده می‌شوند و فرآیند‌های خاصی را هدایت کرده و یا باعث تحریک غدد دیگر برای تولید هورمون می‌شوند.

هورمون‌های غده‌ی هیپوفیز:

پرولاکتین- پرولاکتین هورمونی است که از مغز و از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون در بدن همه افراد وجود دارد، اما در زمان بارداری به طور طبیعی میزان آن بالا می‌رود و چند صد برابر می‌شود و در کل سیستم بدن اثر می‌گذارد.

هورمون رشد (GH)- هورمونی است که از بخش قدامی غده هیپوفیز یا آدنوهیپوفیز آزاد می‌شود. هورمون رشد یا سوماتوتروپین ساختمانی گلیکوپروتئینی دارد. بطور کلی هدف این هورمون، افزایش بیوسنتز پروتئین در سلول های بدن است.  این هورمون محرک رشد در کودک است و در حفظ سلامت و آسایش بدن در بزرگسالان نقش مهمی بازی‌ می‌کند. در افراد بالغ هورمون رشد برای حفظ توده‌ی عضلانی و استخوانی دارای اهمیت است. این هورمون بر روی توضیع چربی در بدن نیز تاثیر می‌گذارد.

آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)- هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) هورمونی است که اغلب به دنبال کاهش سطح گلوکوکورتیکوئیدها یا افزایش نیاز بدن در مواردی مانند استرس (به دنبال افزایش ترشح هورمون هیپوتالاموسی CRH) از بخش قدامی غده هیپوفیز آزاد می‌شود. این هورمون باعث تحریک تولید کورتیزول بوسیله‌ی غدد فوق‌کلیوی می‌شود- غدد کوچکی که بر روی کلیه‌ها قرار دارند. کورتیزول هورمون استرس است که در امر بقا نقشی حیاتی دارد. کورتیزول به حفظ میزان فشار و گلوکز خون کمک می‌کند. هنگامی که تحت فشار قرار داریم بویژه پس از بیماری و جراحت به میزان بسیار تولید می‌شود.

هورمون محرک تیروئید (TSH)- این هورمون غدد تیروئید را برای تولید هورمون تیروئید تحریک می‌کند. هورمون تیروئید باعث تنظیم سوخت و ساز بدن، تعادل انرژی، رشد و فعالیت سیستم عصبی می‌شود.

هورمون لوتئینه کننده (LH)- این هورمون باعث تحریک تولید تستوسترون در مردان و تخمک‌گذاری در زنان می‌شود.

هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)-  تولید اسپرم در مردان را افزایش می‌دهد و تخمدان‌ها را در زنان برای تولید استروژن و رشد تخمک تحریک می‌کند. کارکرد LH و FSH با یکدیگر باعث عملکرد عادی تخمدان‌ها و بیضه‌ها می‌شود.

هورمون‌های زیر در بخش خلفی غده‌ی هیپوفیز ذخیره می‌شوند:

هورمون کاهنده‌ی ادرار (ADH)- آن را وازوپرسین هم می‌نامند. این هورمون میزان آب بدن را تنظیم می‌کند. ADH با کاهش میزان آب موجود در اوره باعث حفظ آب بدن می‌شود.

اکسی‌توسین- باعث روان شدن جریان شیر در سینه‌ی زنان شیرده شده و همچنین ممکن است به افزایش نیرو در انسان کمک کند.

بیماری‌های غده‌ی هیپوفیز:

1. افزایش پرولاکتین : بالارفتن هورمون پرولاکتین در بدن زنان و  تغییر در الگوی عادت ماهیانه زنان؛ به تأخیر افتادن آن و عادت ماهیانه نامنظم، نازایی و ترشح شیر از بدن زنان بدون داشتن تجربه بارداری، همگی از جمله مواردی است که زنان باید به محض مواجهه با آن، به پزشک و متخصص زنان مراجعه کنند.
2. سندرم کوشینگ : وضعیتی نادر است که در اثر پرکاری غدد فوق کلیوی هورمون کورتیزول فراوانی تولید می‌شود. رایج‌ترین حالت سندرم کوشینگ در اثر ترشح فراوان آدرنوکورتیکوتروپین از غده‌ی هیپوفیز روی می‌دهد که وارد گردش خون شده و غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند. افزایش میزان کورتیزول خون منجر به علائمی مانند چاقی (بویژه در قسمت شکم)، فشار خون بالا، نازک‌شدن پوست، کبودی آسان و موارد دیگر می‌شود. این علائم و نشانه‌ها به آهستگی پیشرفت می‌کنند و ممکن است متناوب باشند. به این دلیل تشخیص سندروم کوشینک اغلب دشوار است. تشخیص آن نیاز به آزمایش مخصوص توسط متخصص غدد دارد. اگر معلوم شود که علت آن ترشح بیش از اندازه‌ی غده‌ی هیپوفیز است نیاز به عمل جراحی دارد. ممکن است جراحی باعث درمان شود اما بازگشت سندرم کوشینگ پس از عمل جراحی غده‌ی هیپوفیز نسبتا امری عادی است. به این دلیل درمان دارویی هم اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3. آکرومگالی (درشت پایانکی) : در پزشکی بزرگی غیرعادی بخش‌های پایانی بدن مانند بینی و آرواره و انگشتان دست و پا را دُرُشت‌پایانَکی (Acromegaly) می‌گویند. این سندرم زمانی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز پس از بسته‌شدن صفحه رشد (صفحه اپی‌فیزی) هورمون رشد  بیش از اندازه تولید کند.
4. جرم هیپوفیز : هر ضایعه‌ای که باعث اشغال فضا توسط غده‌ی هیپوفیز بشود را جرم هیپوفیز می‌گویند. این جرم‌ها تقریبا سرطانی نیستند و در سایر نقاط بدن پراکنده نمی‌شوند. جرم‌های کوچک (کمتر از 1 سانتی متر) که هورمون اضافی تولید نمی‌کنند اغلب باعث ایجاد مشکل نمی‌شوند و حتی ممکن است هیچوقت متوجه آنها نشویم. جرم‌های بزرگ (بیشتر از 1 سانتی متر) با تولید هورمون فراوان، فشار آوردن به بافت‌های اطراف و خوردن به استخوان‌ها باعث مشکلاتی در غده‌ی هیپوفیز می‌شوند.
5. کم‌کاری هیپوفیز: کم کاری غدهٔ هیپوفیز یک بیماری هیپوفیز نادر است که در آن حداقل یکی از هورمون‌های هشت گانه‌ای که از غدهٔ هیپوفیز ترشح می‌شوند، کم می‌باشد. این هشت هورمون عبارتند از: Prolactin, FSH, LH, TSH, ACTH, GH, ADH, oxytocin. اگر اکثر این هورمون‌ها توسط هیپوفیز کم آزاد شوند، به آن هیپوفونکسیون کلی هیپوفیز گفته می‌شود.
6. تومور‌های غده‌ی هیپوفیز : تومورهای‌ هیپوفیز رشد غیرطبیعی‌ در غده هیپوفیز که‌ باعث‌ فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری بیش‌ از معمول‌ سایر غدد درون‌ریز می‌گردد. تومورهای‌ هیپوفیز ممکن‌ است‌ خوش‌خیم‌ و یا بدخیم‌ باشند، ولی‌ حتی‌ در صورت‌ بدخیم‌ بودن‌ نیز این‌ تومورها به‌ندرت‌ به‌ سایر نواحی‌ بدن‌ گسترش‌ می‌یابند. تومورهای‌ هیپوفیز در هر دو جنس‌ و در همه‌ سنین‌ دیده‌ می‌شوند، ولی‌ در سنین‌ 50-30 سال‌ شایعترند.

عوارض سندم کوشینگ

▪ دیابت

▪ افزایش فشار خون

▪ عفونت شدید

▪ شکستگی در استخوان (استئوپروز)

▪ سنگ کلیه

▪ سرطان غده هیپوفیز

 از سري مطالب پزشکي عمومي و غير تخصصي سايت (اطلاعات  عمومي و غير تخصصي پزشکي براي افزايش دانش سلامت  و اطلاعات عمومي پزشکي بازديدکنندگان)