ستون فقرات یکی از حیاتی‌ترین قسمت‌های بدن ماست که از بدن پشتیبانی می‌کند و امکان حرکت کردن بدن در جهات مختلف را ممکن می‌سازد. اناتومی ستون مهره به نحو شگفت‌انگیزی خلق شده و ساختار آن به گونه‌ای است که عملکرد‌های بسیار زیادی دارد. اما گاهی در ستون مهره ها شکستگی ایجاد می شود. شکستگی‌های فشاری ممکن است در هر نقطه‌ای از ستون فقرات ایجاد شوند، اما اغلب در ستون فقرات سینه‌ای و در مهره‌های پایینی این قسمت یعنی T10 ، T11 و T12 ایجاد می‌شود. همچنین گاهی در شکستگی مهر کمر مانند L1 نیز ایجاد می‌شود. این شکستگی‌ها به ندرت در مهرهای بالاتر از T7 ایجاد می‌شوند.
انواع شکستگی
شکستگی ستون فقرات که به علت پوکی استخوان می‌باشد، شکستگی فشاری نامیده می‌شود و گاها با نام‌های دیگری مانند شکستگی مهره کمر، شکستگی ناشی از پوکی استخوان و شکستگی گوه‌ای خوانده می‌شود.
کلمه شکستگی گوه‌ای به این خاطر به کار می‌رود که در اکثر موارد شکستگی از لبه‌ی جلویی مهره اتفاق می‌افتد و لبه‌ی جلویی مهره به سمت پایین فشرده و جمع می‌شود ولی لبه پشتی مهره به همان شکل می‌ماند و مهره حالت یک گوه را به خود می‌گیرد. این نوع شکستگی به لحاظ مکانیکی و حرکتی ثابت است.
انواع دیگری از شکستگی‌های مهرهای نیز وجو دارند که عبارتند از:
- شکستگی crush یا له شدن و خورد شدن مهره: در این نوع شکستگی در تمامی‌مهره شکستگی ایجاد می‌شود و نه فقط لبه جلویی مهره .
- شکستگی burst یا شکستگی انفجاری و فروپاشی مهره: در این نوع شکستگی، کاهش ارتفاع مهره هم در قسمت جلویی و هم عقبی مهره است. (در حالت معمول قسمت جلویی فشرده می‌شود و ارتفاع آن کم می‌شود) این نوع شکستگی ممکن است به لحاظ مکانیکی ناپایدار باشد و منجر به بدشکلی ستون فقرات و مشکلات عصبی (با وارد کردن فشار به نخاع) شود.
علت‌ها و دلایل شکستگی فشاری ستون فقرات
پوکی استخوان شایع‌ترین دلیل شکستگی فشاری ستون فقرات است. پوکی استخوان بیماری است که باعث کم شدن تراکم استخوان می‌شود و استخوان کلسیم و دیگر مواد معدنی مورد نیاز خود را از دست می‌دهد. سایر علت شکستگی مهره کمر عبارتند از:
- وارد شدن ضربه به کمر
- تومورهایی که در استخوان شکل می‌گیرند یا تومورهایی که در نواحی دیگر شکل می‌گیرند و گسترش می‌یابند و به استخوان نفوذ می‌کنند.
- تومورهای ستون فقرات
در صورتی که شکستگی‌های فشاری زیادی در ستون فقرات شخص وجود داشته باشد، منجر به قوز پشتی (قوز کمر و پشت) می‌شود.
علائم و نشانه‌های شکستگی فشاری ستون فقرات
در صورتی که شکستگی فشاری به طور ناگهانی ایجاد شود با درد شدید همراه است:
- این درد بیشتر در میانه و پایین کمر حس می‌شود. این درد همچنین ممکن است در کناره‌ها یا جلوی ستون فقرات حس شود.
- این درد بسیار تیر کشنده و تیز است (شخص حس می‌کند در ستون فقرات او جسم تیزی مانند چاقو فرو رفته) و می‌تواند موجب ناتوانی فرد در انجام کارهای روزمره شود. این درد ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد.
از طرف دیگر شکستگی‌های فشاری که ناشی از پوکی استخوان هستند و به مرور زمان ایجاد می‌شوند، ممکن است در ابتدا باعث بروز هیچ علائمی‌در شخص نشوند. این شکستگی‌ها معمولا به واسطه عکسبرداری از ستون فقرات که به علل دیگر انجام می‌شود، تشخیص داده می‌شوند. علائم در صورتی که بروز کنند، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- کمر دردی که به آرامی شروع می‌شود و با راه رفتن شدت می‌یابد، اما در هنگام استراحت حس نمی‌شود.
- کوتاه شدن قد به مرور زمان تا حدود 15 سانتی متر
- قوز پشتی یا قوز کمر و پشت
در موارد نادری تغییر شکل ستون فقرات می‌تواند باعث وارد شدن فشار به طناب نخاعی و ریشه‌های عصبی شود که در این صورت علائم زیر بروز می‌کنند:
- احساس خواب رفتن پاها
- سوزن سوزن شدن و گزگز پاها
- ضعف و بی حسی پاها
- مشکلات راه رفتن
- از دست دادن توانایی کنترل ادرار و مدفوع
تشخیص شکستگی فشاری ستون فقرات
پزشک در ابتدا شخص را معاینه فیزیکی می‌کند و به دنبال علائم قوز پشتی و همچنین حساسیت به لمس در قست‌هایی از ستون فقرات، خواهد بود. با انجام عکسبرداری از ستون فقرات می‌توان حداقل یکی از مهره‌ها را که بر اثر شکستگی فشرده شده و ارتفاع آن کاهش یافته را، تشخیص داد. سایر تست‌هایی که به منظور تشخیص دقیق‌تر به کار می‌روند، عبارتند از:
- تست تراکم استخوان برای ارزیابی ابتلا به پوکی استخوان
- سی.تی.اسکن یا ام آر آی برای ارزیابی دلیل شکستگی فشاری مهره‌ها که ممکن است بر اثر عوامل دیگری مانند ضربه یا وجود تومور باشد.
درمان شکستگی فشاری ستون فقرات
در اغلب موارد افراد مسنی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، دچار شکستگی فشاری می‌شوند. این شکستگی‌ها معمولا موجب آسیب به طناب نخاعی نمی‌شود و برای درمان بیماری از تجویز داروهای کلسیم و مکمل‌های غذایی استفاده می‌شود تا در واقع از بروز شکستگی‌های بیشتر جلوگیری شود.
برای درمان درد ممکن است از موارد زیر تجویز شود:
- داروهای مسکن
- استراحت
سایر روش‌های درمانی عبارتند از:
- کمر بند طبی: کمر بند‌های طبی باعث حمایت بیشتر از ستون فقرات و محدود کردن دامنه حرکتی ستون فقرات می‌شوند (مانند بستن آتل برای درمان پای شکسته) اما باید توجه داشت که استفاده از کمر بند طبی باید محدود باشد چرا که می‌تواند موجب ضعیف شدن استخوان‌ها و بالا رفتن خطر شکستگی‌های بیشتر شود. نوع سخت این کمر بند‌ها به تسکین درد بسیار کمک می‌کند.
- فیزیوتراپی برای بهبود دامنه حرکتی کمر و قدرت عضلات کمری
- دارویی به نام کالسیتونین برای درمان درد استخوان‌ها
در صورتی که روش‌های درمان غیر جراحی موثر نباشند، دو روش جراحی بسته را می‌توان به عنوان گزینه‌های بعدی درمان در نظر گرفت. این دو روش ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی نام دارند. به کمک پیشرفت‌هایی که در زمینه جراحی ستون فقرات به دست امده، امروزه نیاز به انجام جراحی باز، بسیار کمتر از گذشته است. گزینه‌های انجام جراحی عبارتند از:
- کیفوپلاستی با بالون
- ورتبروپلاستی
- فیوژن(جوش دادن) ستون فقرات
(در صورتی که شکستگی فشاری بر اثر وجود تومور باشد برای خارج کردن تومور از روش‌های جراحی دیگری استفاده می‌شود)
ممکن است بعد از جراحی به موارد زیر نیاز پیدا کنید:
- پوشیدن کمر بند طبی برای مدت 6 تا 10 هفته (در صورتی که شکستگی بر اثر ضربه بوده باشد)
- انجام جراحی‌های بعدی برای جوش دادن مهره‌ها به هم یا برای درمان فشار وارد شده به شاخه‌های عصبی
ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی
انجام جراحی ورتبروپلاستی، بسته به تعداد مهره‌هایی که قرار است درمان شوند، بین یک تا دو ساعت طول می‌کشد. این جراحی اغلب با انجام بیهوشی موضعی و تزریق آرام بخش انجام می‌شود و البته در مواردی هم با بیهوشی عمومی انجام می‌شود. سپس جراح با استفاده از کمک فلوروسکوپ (نوعی دستگاه رادیولوژی کامپیوتری که در اطاق عمل استفاده شده و تصاویر را بر روی مانیتور نشان می‌دهد) یک سوزن بلند را از پشت کمر وارد جسم مهره شکسته شده می‌کند و از طریق این سوزن ماده خاصی را که به آن سیمان استخوانی می‌گویند و حالت مایع دارد به داخل جسم مهره که شکسته است، وارد می‌کند و سپس سوزن را بیرون می‌کشد.
سیمان استخوانی در عرض 15 دقیقه به حالت جامد درآمده و مهره را که بر اثر شکستگی ضعیف شده بود محکم می‌کند و این استحکام موجب از بین رفتن درد بیمار می‌شود.
در روش کیفوپلاستی قبل از تزریق سیمان استخوانی اقدامات دیگری نیز صورت می‌گیرد. در ابتدا دو برش بسیارکوچک روی کمر ایجاد می‌شود. از طریق یکی از این برش‌ها یک پروب (سر مته) مخصوص وارد مهره‌ی شکسته شده می‌شود. سپس درون مهره با مته تراشیده می‌شود و سپس از هر طرف مهره یک بالون مخصوص به داخل این فضای ایجاد شده، فرستاده می‌شود. این دو بالون با ماده‌ای مخصوص که در تصاویر فلوروسکوپ قابل رویت است، پر می‌شود. با پر کردن بالون‌ها که درون مهره قرار دارند، ارتفاع مهره افزایش می‌یابد واین کار تا زمانی ادامه می‌یابد که مهره به ارتفاع دلخواه برسد. سپس در روش ورتبروپلاستی تنها شکستگی مهره‌ها درمان می‌شود و هیچ اقدامی برای بازگرداندن ارتفاع مهره و درمان قوز کمر انجام نمی‌شود. عمل کیفوپلاستی این مزیت را دارد که علاوه بر درمان شکستگی مهره، ارتفاع از دست رفته را بازیابی می‌کند و قوز کمر را از بین می‌برد.
نتایج درمان
اکثر موارد شکستگی فشاری که بر اثر ضربه بوده است طی 8 تا 10 هفته و با استراحت و پوشیدن کمر بند مخصوص و مصرف داروهای مسکن و ضد التهاب درمان می‌شود. البته در صورتی که عمل جراحی روی شخص انجام شده باشد، مدت زمان ریکاوری بیشتر خواهد بود.
شکستگی‌هایی که بر اثر پوکی استخوان ایجاد می‌شوند زیاد دردناک نیستند و می‌توان درد آن‌ها را با داروهای مسکن و استراحت کردن کنترل کرد. البته برخی از شکستگی‌ها موجب درد شدید و مزمن می‌شوند.
عوارض
در صورتی که شکستگی باعث شود بخشی از جسم مهره های ستون فقرات بر روی طناب نخاعی فشار وارد کند، در این صورت ریشه‌های عصبی تحت تاثیر قرار می‌گیرند و عوارضی ایجاد می‌شود.
در صورتی که تکه‌های شکسته شده از مهره جدا شوند، فضای بین طناب نخاعی و دیواره‌ی کانال نخاعی کاهش می‌یابد و به طناب نخاعی فشار وارد می‌شود. تنگی کانال نخاعی که ناشی از شکستگی مهره است می‌تواند به سرعت موجب آسیب رسیدن به شاخه‌های عصبی شود و یا دست کم عصب‌ها را تحریک کند و مشکلاتی به وجود بیاورد.
تنگ شدن کانال نخاعی همچنین باعث کاهش خونرسانی و تغذیه طناب نخاعی با اکسیژن می‌شود. این موضوع باعث خواب رفتن، بی حسی و احساس گزگز می‌شود. کم شدن فضای اطراف شاخه‌های عصبی همچنین موجب تحریک آن‌ها و ایجاد التهاب و درد می‌شود.
علت ایجاد درد سياتيك به دلیل ایجاد فشار به عصب سیاتیک و یا وارد آمدن ضربه به ناحیه کمر می باشد. در حقیقت سیاتیک نشانه ای از مشکلی دیگر است که در ناحیه آسیب دیده ایجاد شده است.
