ام آر آی در تشخیص دردهای ستون فقرات

عکس‌برداری رزونانس مغناطيسي يا ام آر آي، يک آزمايش پزشکي غیرتهاجمی است که پزشکان از آن براي تشخيص و درمان بيماري‌هاي مختلفي استفاده مي‌کنند.

در روش ام ار ای با استفاده از یک میدان مغناطیسی قوی، امواج دارای فرکانس رادیویی و یک کامپیوتر، عکس‌هایی از اندام‌ها، بافت‌های نرم، استخوان‌ها و تمامی ساختارهای داخلی بدن تولید می‌شود که نشان‌دهنده جزئیات دقیق و کامل این ساختارها می‌باشد. در این روش از پرتوهای یونیزه کننده (اشعه ایکس) استفاده نمی‌شود.

عکس‌های ام آر آی که حاوی جزئیات دقیقی می‌باشد، به پزشکان جراح ستون فقرات این امکان را می‌دهد که قسمت‌های مختلف بدن را ارزیابی نموده و وجود بیماری‌های خاصی در این قسمت‌ها را تشخیص دهند. این عکس‌ها را می‌توان بر روی یک مانیتور کامپیوتر مشاهده کرد و یا به‌صورت فایل‌های الکترونیکی آن‌ها را جابه‌جا کرد، چاپ کرد یا به روی سی دی منتقل نمود.

تصویر ام آر آی ستون مهره‌ها، آناتومی مهره‌های تشکیل‌دهنده ستون فقرات، رباط‌هایی که این مهره‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند و نیز دیسک‌ها، نخاع و فضای بین مهره‌ها که عصب‌ها از آن عبور می‌کنند را با جزئیات کامل نشان می‌دهد.

در حال حاضر ام آر آی به‌عنوان یک روش عکس‌برداری ستون مهره‌ها که از بیشترین حساسیت و دقت نسبت به سایر روش‌ها برخوردار است، در امور رایج پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برخی از رایج‌ترین موارد استفاده از ام آر آی کمر

مهم‌ترین اهداف استفاده از ام آر آی کمر عبارت است از:

1. ارزیابی آناتومی ستون مهره‌ها و اتصالات آن
2. تشخیص نقایص مادرزادی در مهره‌های ستون فقرات
3. تشخیص آسیب‌های وارد بر استخوان‌ها‌، دیسک‌ها، رباط‌ها و نخاع در اثر مصدومیت‌های ناحیه کمر
4. ارزیابی بیماری‌های مربوط به دیسک‌های بین مهره‌ای (مانند خرابی، تورم یا فتق دیسک) و مفاصل بین مهره‌ها که هر دو مورد از عوامل شایع دردهای پایین کمر و سیاتیک (کمر دردهایی که به پاها و اندام‌های تحتانی سرایت می‌کند) به شمار می‌روند. با استفاده از تشخیص عصب سیاتیک به وسیله ی ام آر آی میتوان به درمان سیاتیک پرداخت.
5. شناسایی سایر علت‌های احتمالی کمر درد (شکستگی ناشی از فشار یا ورم استخوان، مانند اِدم یا آماس)
6. تشخیص فشردگی نخاع و اعصاب آن
7. تشخیص التهاب نخاع و اعصاب آن
8. تشخیص عفونت‌های مربوط به ستون مهره‌ها، دیسک‌ها و سایر ساختارهای ناحیه کمر از جمله نخاع و غشاهای پوشانده آن (مننژها)
9. تشخیص تومورهایی که در قسمت مهره‌ها، نخاع، اعصاب یا بافت‌های نرم اطراف آن‌ها ایجادشده یا از نواحی مجاور به این قسمت‌ها گسترش یافته است.
10.  کمک به تصمیم‌گیری در مورد عمل جراحی مناسب برای کمر مانند رهاسازی فشار وارد بر یک عصب فشرده‌شده، اتصال ستون فقرات و یا تزریق داروهای استروئیدی برای تسکین کمر درد. تزریق این داروها معمولاً تحت شرایط کنترل شده با اسکن سی تی انجام می‌شود.
11.  ارزیابی عوارضی از قبیل جراحت‌ها یا عفونت‌هایی که بعد از عمل جراحی بر روی ستون مهره‌ها بروز می‌کند.

چگونه برای ام آر آی آماده شویم؟

در هنگام آزمایش ام آر آی ممکن است از شما بخواهند که یک روپوش مخصوص و گشاد بپوشید؛ اما اگر لباس خودتان گشاد باشد و اتصالات فلزی نداشته باشد، ممکن است بتوانید با همان لباس هم آزمایش را انجام دهید.

در برخی از موارد لازم است که قبل از ام آر آی، ماده مخصوصی که باعث کنتراست بیشتر تصویر می‌شود، به درون جریان خون شما تزریق شود. ممکن است تکنسین یا متخصص رادیولوژی و یا پرستاری که مسئول ام آر آی است، از شما در مورد هر نوع آلرژی احتمالی که دارید مانند حساسیت به اشعه ایکس یا موادی از قبیل ید، داروها، غذاها یا شرایط محیطی خاص و یا ابتلا به بیماری آسم سؤال کند. رایج‌ترین ماده‌ای که برای تأمین کنتراست تصویر در ام آر آی استفاده می‌شود، یک ماده فلزی به نام گادولینیوم است. این فلز می‌تواند در بیمارانی که به ید حساسیت دارند نیز استفاده شود اما ممکن است قبل از استفاده، نیاز به مصرف داروهای خاصی باشد. به‌طورکلی احتمال بروز حساسیت به عامل گادولینیومی مورد استفاده در ام آر آی بسیار کمتر از حساسیت به مواد ید دار است که برای تأمین کنتراست تصاویر سی تی اسکن استفاده می‌شود. بااین‌حال حتی اگر از قبل معلوم باشد که بیمار به ماده گادولینیوم حساسیت دارد، بعد از مصرف برخی داروهای مخصوص، می‌‌توان به‌راحتی و بدون هیچ خطری از ام آر آی استفاده کرد.

اگر به بیماری‌ها یا مشکلات خطرناکی مبتلا هستید و یا اخیراً عمل جراحی انجام داده‌اید، حتماً باید به رادیولوژیست اطلاع دهید. برخی از بیماری‌ها مانند بیماری‌های شدید کلیوی می‌تواند باعث شود که شما نتوانید ماده گادولینیوم مورد نیاز برای ام آر آی را دریافت کنید؛ بنابراین اگر سابقه ابتلا به بیمارهای کلیوی یا پیوند کبد دارید، حتماً باید قبل از ام آر آی یک آزمایش خون بدهید تا از عملکرد مناسب کلیه‌های شما اطمینان حاصل شود.

ام آر آی و بارداری

اگر خانم‌ها احتمال مي‌دهند که باردار باشند، حتماً بايد به پزشک يا تکنسين مسئول ام آر آی اطلاع بدهند. روش ام آر آی از دهه 1980 میلادی برای عکس‌برداری از بیماران مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته است و از آن زمان تاکنون هیچ موردی از اثرات خطرناک بر زنان باردار یا جنین‌های در رحم آن‌ها گزارش نشده است. بااین‌حال به دلیل آنکه جنین به خاطر ام آر آی در معرض یک میدان مغناطیسی قوی قرار می‌گیرد، زنان باردار نباید این آزمایش را در سه ماهه اول دوره بارداری انجام دهند، مگر آنکه نتایج حاصل از ام آر آی به‌قدری مهم باشد که خطرات احتمالی آن را بپوشاند. به‌علاوه ماده گادولینیوم به جزء در موارد کاملاً ضروری برای درمان یک بیماری، نباید به زنان باردار تزریق شود.

به دلیل آنکه جواهرآلات و اشیاء زینتی باعث اختلال در میدان مغناطیسی دستگاه ام آر آی می‌شود، بنابراین همراه داشتن هر نوع جواهرات و اشیاء فلزی و الکترونیکی در اتاق ام آر آی ممنوع است. اشیایی که نباید به همراه داشته باشید، عبارت است از:

• جواهرات، ساعت مچی، کارت‌های اعتباری و سمعک که همه آن‌ها ممکن است آسیب ببینند.
• سوزن، سنجاق سر، زیپ و هر نوع جسم فلزی دیگری که باعث اختلال در تصاویر ام آر آی شود.
• دندان‌های مصنوعی قابل برداشتن
• خودکار، چاقوهای جیبی و عینک
• سوراخ‌کاری بدن برای نصب نگین و اجسام زینتی

ام آر آی برای بیمارانی که در بدن خود ایمپلنت‌های فلزی دارند، به جزء در موارد معدودی، ایمن است و خطری به همراه ندارد؛ اما بیمارانی که ایمپلنت آن‌ها یکی از انواع زیر باشد، نمی‌توانند عکس ام آر آی بگیرند و نباید به اتاق مربوطه وارد شوند:

• ایمپلنت حلزون گوش
• بعضی از انواع کیلیپس‌هایی که برای اتساع رگ‌های مغزی (آنوریسما) استفاده می‌شوند.
• بعضی از انواع فنرهای فلزی که در داخل رگ‌های خونی قرار داده می‌شود.
• تقریباً تمامی انواع دستگاه‌های فیبریلاتور دهلیزی و تنظیم‌کننده ضربان قلب

پس اگر در بدن خود ابزارهای الکترونیکی یا پزشکی دارید، حتماً باید به تکنسین مربوطه اطلاع دهید. در مورد برخی از ایمپلنت‌ها لازم است قبل از آنکه به‌صورت کاملاً ایمن بتوان از آن‌ها ام آر آی گرفت، بایستی مدت کوتاهی (معمولاً 6 هفته) از زمان جایگذاری آن گذشته باشد. نمونه‌هایی از این نوع ایمپلنت که البته فقط محدود به این موارد نمی‌باشد، عبارت است از:

• دریچه‌های مصنوعی قلب
• ایمپلنت‌های مخصوص دریافت دارو
• اندام‌های مصنوعی یا پروتزهای فلزی مفاصل
• ایمپلنت‌های محرک‌ عصبی
• میخ، پیچ، صفحات، استنت‌ها یا گیره‌های جراحی فلزی

روش کار ام آر آی چگونه است؟

برخلاف دستگاه‌های سنتی اشعه ایکس و سی تی اسکن، در روش ام آر آی از پرتوهای یونیزه کننده و خطرناک استفاده نمی‌شود. در عوض هنگامی‌که شما در داخل دستگاه اسکنر ام آر آی قرار می‌گیرید، از امواج رادیویی حاصل از پيوند اتم‌های هیدروژنی که به‌طور طبیعی در داخل بدن شما وجود دارند، برای عکس‌برداری استفاده می‌شود و بنابراين هیچ نوع تغییر شیمیایی در بافت‌های بدن اتفاق نمی‌افتد. وقتی‌که اتم‌های هیدروژن به حالت طبيعي خود باز می‌گردند و به هم متصل می‌شوند، مقداری انرژی از خود ساطع می‌کنند که بسته به نوع بافتی که در آن وجود دارند، مقدار این انرژی متفاوت است. دستگاه اسکنر ام آر آی این انرژی را می‌گیرد و بر اساس اطلاعات آن، یک تصویر از بافت‌های هدف تولید می‌کند. میدان مغناطیسی با عبور دادن یک جریان الکتریکی از سیم‌پیچ‌هایی که در اغلب دستگاه‌های ام آر آی تعبیه شده‌اند، تولید می‌شود. سیم‌پیچ‌های دیگری که در داخل دستگاه و یا در اطراف قسمتی از بدن که عکس آن گرفته می‌شود، قرار دارند امواج رادیویی را ارسال و دریافت می‌کنند و از این طریق، سیگنال‌هایی تولید می‌کنند که توسط سیم‌پیچ‌های دستگاه تشخیص داده می‌شوند.

چه زمانی باید برای تشخیص مشکلات کمر، اسکن ام آر آی گرفت؟

هنگامی‌که بیمار از درد مداوم پاها رنج می‌برد و مشکوک به بروز فتق دیسک‌های ناحیه پایین کمر باشد، معمولاً در اوایل دوره بروز درد برای او اسکن ام آر آی تجویز می‌شود؛ زیرا معمولاً جراحی فتق دیسک‌های قسمت پایین ستون مهره‌ها، برخی عوارض جانبی ناخواسته به دنبال دارد و باعث بازگشت زودهنگام به حالت طبیعی برای بیمار می‌شود.

وقتی‌که بیمار عمدتاً از درد پایین کمر رنج می‌برد، معمولاً تنها روش جراحی قابل‌استفاده برای آن، عمل فیوژن ستون فقرات کمری است. این نوع از جراحی ستون مهره‌ها معمولاً عوارض ناخواسته قابل‌ملاحظه‌ای به دنبال دارد و دوره نقاهت و بهبودی بعد از عمل هم برای آن طولانی‌تر است؛ بنابراین اغلب پزشکان توصیه می‌کنند که بعد از شروع درد پایین کمر، بیمار 3 تا 6 ماه برای گرفتن اسکن ام آر آی صبر کند تا در این مدت مشخص شود که آیا با روش‌های درمانی حفاظتی (غیر جراحی) می‌توان درد کمر را بهبود بخشید یا خیر.