انحراف ستون فقرات یا اسکولیوز مشکلی است که باعث کج شدن ستون فقرات می‌شود. ستون فقرات بسیاری از افراد انحنا دارد اما این انحنا در تعداد کمی از افراد بیش از حد معمول بوده و شکلی مانند “S” یا “C” پیدا می‌کند. اگر این انحراف شدید باشد باعث ابتلا به کمردرد شده و تنفس را برای فرد مشکل می‌کند. برای درمان این عارضه از داروها، فیزیوتراپی، تزریق یا عمل جراحی استفاده می‌شود.
انواع اسکولیوز
اسکولیوز انواع مختلفی دارد. تشخیص نوع انحراف ستون فقرات بسیار مهم است زیرا پیشروی هر نوع متفاوت بوده و به درمان متفاوتی نیز نیاز دارد.
- اسکولیوز ایدیوپاتیک: ایدیوپاتیک به این معنی است که علت ابتلا نامشخص است. استخوان‌ها، عصب‌ها یا عضلاتی که باعث انحنای ستون فقرات می‌شوند مشکل خاصی ندارند. این نوع انحراف ستون فقرات شایع‌ترین نوع اسکولیوز در بین بزرگسالان است. این نوع انحراف در ستون فقرات در کودکان و خردسالان کمتر دیده می‌شود. پزشکان متناسب با سن این نوع انحراف ستون فقرات را ممکن است اسکولیوز ایدیوپاتیک خردسالی، نوجوانی یا بزرگسالی می‌نامند.
- انحراف مادرزادی ستون فقرات: برخی مهره‌ها از بدو تولد به درستی شکل نمی‌گیرند. همچنان که شما رشد پیدا می‌کنید، این مهره‌ها به طور ناصحیحی رشد کرده و باعث ابتلا به اسکولیوز می‌شوند.
- اسکولیوز عصبی عضلانی: ابتلا به مشکلاتی در سیستم عضلانی یا عصبی نظیر ابتلا به فلج مغزی، دیستروفی عضلانی یا کیست نخاعی باعث ایجاد انحراف در ستون فقرات می‌شوند.
- اسکولیوز عملکردی یا غیرفعال: گاهی اوقات افراد به دلیل ابتلا به کمر درد، کمر خود را برای رهایی از درد به یک سمت خم می‌کنند. از آنجا که این انحنا انعطاف‌پذیر است، در صورت حل مشکل پایه‌ای، انحراف ایجاد شده نیز برطرف می‌شود.
- اسکولیوز سندرمیک: برخی افراد مبتلا به سندرم‌های عضلانی اسکلتی نظیر سندرم مارفان، نوروفیبروماتوز یا سندرم پرادر – ویلی ممکن است به انحراف ستون فقرات مبتلا شوند.
- اسکولیوز تراماتیک: شکستگی ستون فقرات یا آسیب‌دیدگی‌های نخاعی باعث ابتلا به این نوع انحراف در ستون فقرات می‌شوند.
- اسکولیوز تحلیلی یا دیژنراتیو: تحلیل دیسک‌ها و مفاصل در ستون فقرات ممکن است باعث ایجاد انحراف در ستون فقرات شوند. معمولاً این نوع انحراف در افراد سالمند دیده می‌شود.
علل ابتلا به انحراف ستون فقرات
از هر 10 مورد ابتلا به انحراف ستون فقرات حدود دو مورد از آنها به دلایل زیر ایجاد می‌شوند:
- طول نابرابر پاها: کوتاه بودن یک پا نسبت به دیگری باعث تیلت یا انحراف لگن می‌شود. برای جبران این عارضه، شانه‌ها به سمت مخالف کج می‌شوند. به این نوع از انحراف ستون فقرات، اسکولیوز جبرانی گفته می‌شود.
- بیماری‌های عضلانی عصبی: مانند فلج مغزی. اسپاسم‌های عضلانی باعث کشیده شدن مهره‌ها و خارج شدن آنها از تراز می‌شوند.
- ابتلا به برخی بیماری‌ها: مانند پوکی استخوان
عواملی که احتمال ابتلا به انحراف ستون فقرات را افزایش می‌دهند
برخی از عواملی که احتمال ابتلا به انحراف ستون فقرات را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- جنسیت: دختران بیش از پسران در معرض ابتلا به انحراف ستون فقرات هستند.
- سن شروع: معمولاً گفته می‌شود که انحراف ستون فقرات در کودکان به مرور زمان و با افزایش سن آنها بهبود می‌یابد. ولی اگر این انحراف پیش‌رونده بوده و تشدید شد، احتمال ایجاد بدشکلی‌ها و ناهنجاری‌های ستون فقرات افزایش می‌یابد. کودکان مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک خردسالی بیشتر در معرض ابتلا به این عوارض هستند.
- شدت زاویه انحنای ستون فقرات: زوایای تند بیشتر از زوایای کند در معرض منحرف شدن هستند.
علائم ابتلا به انحراف ستون فقرات
در ادامه به برخی علائم شایع انحراف ستون فقرات اشاره شده است. به هر حال، هر فرد ممکن است علائم متفاوتی داشته باشد. برخی از این علائم عبارتند از:
- تفاوت در ارتفاع شانه‌ها
- نبودن سر در مرکز بدن
- تفاوت ارتفاع یا موقعیت لگن‌ها
- تفاوت ارتفاع یا موقعیت تیغه‌های شانه
- زمانی که صاف ایستاده‌اید، دستان به طور مشابه کنار بدن قرار نمی‌گیرند.
- زمانی که به سمت جلو خم می‌شوید، به نظر می‌رسد ارتفاع در دو طرف پشت شما متفاوت است.
- برجستگی یا عدم تقارن در دندان‌ها که از جلو یا پشت دیده می‌شود.
تشخیص ابتلا به انحراف ستون فقرات
تشخیص به موقع ابتلا به انحراف ستون فقرات برای موفقیت‌آمیز بودن درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است. برای تشخیص اولیه ابتلا به اسکولیوز علاوه بر بررسی سوابق پزشکی و معاینات فیزیکی از ستون فقرات به وسیله اشعه ایکس نیز عکس‌برداری می‌شود. پزشک برای تشخیص ابتلا به انحراف ستون فقرات، زاویه انحنای ستون فقرات را در عکس گرفته‌شده به وسیله اشعه ایکس اندازه‌گیری می‌کند. فرایندهای تشخیصی زیر نیز ممکن است برای تعیین انحراف غیر ایدیوپاتیک، الگوی غیر عادی انحنا یا اسکولیوز مادرزادی انجام شوند:
- ام آر آی: در این فرایند تشخیصی از ترکیب مگنت‌های بزرگ و کامپیوتر برای گرفتن عکس‌هایی با جزئیات بیشتر از ارگان‌ها و ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود.
- سی تی اسکن: در این روش عکس‌برداری تشخیصی از ترکیب اشعه ایکس و کامپیوتر برای گرفتن تصاویر افقی یا محوری از بدن استفاده می‌شود. با عکس‌های گرفته شده به روش سی تی اسکن می‌توان قسمت‌های مختلف بدن مانند استخوان‌ها، عضلات، چربی و ارگان‌ها را مورد بررسی قرار داد. عکس‌های گرفته شده به روش سی تی اسکن حاوی جزئیات بیشتری نسبت به عکس‌های گرفته شده با اشعه ایکس هستند.
درمان اسکولیوز
راه‌های درمانی برای اسکولیوز وابسته به شدت آن و سن بیمار عبارتند از:
مسکن‌ها
قرص‌های مسکن ممکن است به کاهش درد همراه با انحراف ستون فقرات کمک می‌کنند. معمولاً در مرحله اول داروهای ضد التهابی نظیر ایبوپروفن تجویز می‌شوند. این داروها را می‌توان از داروخانه‌ها بدون نیاز به نسخه پزشک نیز تهیه کرد ما داروهای ضد التهاب برای همه افراد مناسب نیستند بنابراین قبل از مصرف این داورها حتماً بروشورهای آنها را مطالعه کنید و اگر در مورد مصرف آنها مطمئن نیستید با پزشک داروخانه مشورت کنید.
تزریق در ستون فقرات
انحراف ستون فقرات گاهی اوقات باعث تحریک یا فشار آمدن به عصب‌های اطراف ستون فقرات شده و در نتیجه فرد دچار درد، بیحسی و احساس گزگز در پایین کمر تا انتهای پاها شود. در این موارد، تزریق استروئیدها و بیحس کننده‌های موضعی در کمر می‌تواند مفید واقع شود اما اثر این تزریق‌ها فقط تا چند هفته یا چند ماه باقی می‌ماند و معمولاً راه حل‌های درمانی بلند مدت محسوب نمی‌شوند.
استفاده از بریس‌ها
استفاده از بریس فقط برای افرادی که اسکلت آنها کامل و بالغ نشده است مؤثر واقع می‌شود. اگر کودک هنوز در حال رشد است و زاویه انحراف ستون فقرات او بین 25 تا 40 درجه است، استفاده از بریس می‌تواند از افزایش انحراف ستون فقرات او جلوگیری کند. طراحی بریس‌های پیشرفت کرده است و مدل‌های جدید آنها به جای دور گردن در زیر دست‌ها بسته می‌شوند. بریس‌ها انواع مختلفی دارند. با این که در میان کارشناسان توافق نظر در مورد نوع مؤثر بریس‌ها وجود ندارد اما تحقیقات گسترده انجام شده نشان می‌دهد که اگر بریس‌ها مرتب و منظم استفاده شوند در 80 درصد موارد به خوبی می‌توانند از افزایش انحراف ستون فقرات در کودکان مبتلا به اسکولیوز جلوگیری کنند. برای افزایش تأثیر استفاده از بریس‌ها، باید آنها را به طور مرتب بررسی کرده تا از مناسب بودن سایز آنها اطمینان حاصل نمود و همچنین باید تا زمان توقف رشد از آنها بین 16 تا 23 ساعت در روز استفاده شود.
عمل‌های جراحی
انجام عمل جراحی در کودکان با دو هدف اولیه جلوگیری از افزایش انحراف ستون فقرات در دوران بزرگسالی و کاهش ناهنجاری‌های ستون فقرات انجام می‌شود. بیشتر کارشناسان فقط زمانی انجام عمل‌های جراحی را توصیه می‌کنند که زاویه انحراف بیش از 40 درجه باشد و علائم افزایش و پیشروی آن نیز دیده شود. این عمل جراحی را می‌توان به روش قدامی (از جلو) یا به روش خلفی (از پشت) انجام داد که به مورد آن بستگی دارد. برخی از بزرگسالانی که در کودکی تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند ممکن است به عمل‌های جراحی اصلاحی نیاز پیدا کنند به خصوص اگر 20 تا 30 سال از انجام اولین عمل آنها گذشته باشد،
در گذشته بخش بزرگی از ستون فقرات جوش داده می‌شد. زمانی که تعداد زیادی از مهره‌های ستون فقرات به یکدیگر جوش داده شوند، قسمت‌های متحرک باقیمانده متحمل فشار و استرس بیشتری در هنگام حرکت می‌شوند. قسمت‌های مجاور مهره‌های آسیب‌دیده در بالا و پایین قسمت‌های جوش داده شده به مرور زمان دچار تغییرات تحلیلی و دیژنراتیو می‌شوند و در نتیجه ممکن است باعث ابتلا به آرتروزهای دردناک دیسک‌ها، مفاصل فاست و رباط‌ها شوند. به طور عمومی، عمل جراحی برای بزرگسالان در زمانی که زاویه انحنای ستون فقرات بیش از 50 درجه باشد و بیمار دچار آسیب‌دیدگی‌های عصبی در پاها شده باشد یا دفع مدفوع و ادرار وی با اشکال موجه شده باشد انجام می‌شود. بزرگسالان مبتلا به اسکولیوز دیژنراتیو و تنگی کانال نخاع ممکن است به عمل جراحی رهاسازی فشار با فیوژن ستون فقرات نیاز داشته باشند و روش جراحی آنها هم می‌تواند به صورت قدامی باشد و هم به صورت خلفی. برخی فاکتورها ممکن است احتمال بروز خطرات احتمالی ناشی از انجام عمل‌های جراحی را برای افراد سالمند افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از سن بالا، استعمال دخانیات، اضافه وزن و ابتلا به برخی بیماری‌ها. معمولاً طول زمان انجام عمل جراحی و دوران بهبودی و ریکاوری پس از آن برای سالمندان مبتلا به انحراف ستون فقرات طولانی‌تر است.
روش خلفی
عمل جراحی که غالباً برای درمان اسکولیوز ایدیوپاتیک بالغ انجام می‌شود، عمل خلفی است که شامل فیوژن ستون فقرات خلفی با ابزار و پیوند استخوان است. این عمل از پشت و در حالی که بیمار روی شکم خود دراز می‌کشد انجام می‌شود. در هنگام انجام این عمل جراحی، ستون فقرات با میله‌های سخت و محکم صاف شده و فیوژن ستون فقرات انجام می‌شود. در فیوژن ستون فقرات به قسمت منحرف ستون فقرات استخوان‌هایی پیوند زده می‌شود که باعث ثابت شدن و چسبیدن دو یا چند مهره به یکدیگر می‌شود. یک میله فلزی نیز برای اطمینان از این که ستون فقرات صاف باقی بماند به مهره‌ها متصل می‌شود. این عمل معمولاً برای کودکان ظرف مدت چند ساعت انجام می‌شود اما برای بزرگسالان معمولاً زمان بیشتری می‌برد. با پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی، بیشتر افراد مبتلا به اسکولیوز ایدیوپاتیک یک هفته پس از انجام جراحی برخاسته و نیاز به استفاده از بریس هم ندارند. بیشتر افراد دو تا چهار هفته پس از انجام عمل جراحی می‌توانند به مدرسه یا محل کار خود بروند و چهار تا شش ماه بعد نیز می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را مانند سابق انجام دهند.
روش قدامی
برای انجام این عمل، بیمار به پهلو دراز می‌کشد. جراحی شکاف‌هایی در پهلوی بیمار ایجاد کرده، ریه‌های بیمار را تخلیه کرده و دنده‌ها را بر می‌دارد تا بتواند به ستون فقرات او دست پیدا کند. برای این که بتوان ستون فقرات را بهتر مانیتور کرد، عمل جراحی توراکوسکوپیک ویدئویی (وی آ تی) انجام می‌شود و البته این روش کم تهاجمی‌تر از عمل‌های باز است. عمل جراحی قدامی مزایای متعددی دارد: ناهنجاری‌ها به کمک آن بهتر ترمیم می‌شوند، دوره بازپروری و ریکاوری آن کوتاه‌تر است، تحرک پذیری ستون فقرات را بهبود می‌بخشد و قسمت‌های کمتری را به هم جوش می‌زند. از معایب این نوع عمل جراحی این است که بیمار باید به مدت چندین ماه پس از انجام عمل جراحی از بریس استفاده نماید و خطرات احتمالی ناشی از آن نیز بیش از روش‌های دیگر است.
لامیتکتومی برای رفع فشار
لامینائی (سقف) مهره برداشته می‌شود تا فضای بیشتری برای عصب‌ها باز شود. در موارد ابتلا به تنگی کانال نخاع یا اسکولیوز، غالباً فیوژن ستون فقرات با استفاده از ابزار ستون فقرات یا بدون استفاده از آن انجام می‌شود. ابزارهای مختلفی (مانند پیچ‌ها یا میله‌ها) ممکن است برای بهتر جوش خوردن مهره‌ها و محافظت از قسمت‌های ناپایدار ستون فقرات مرود استفاده قرار گیرند.
جراحی‌های کم تهاجمی
فیوژن را می‌توان گاهی اوقات با روش‌های جراحی کم تهاجمی و با ایجاد شکاف‌های کوچک‌تر نیز انجام داد. در روش‌های جراحی کم تهاجمی با استفاده از فلوروسکوپی (عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس در حین انجام عمل جراحی) و آندوسکوپی (تکنولوژی دوربین) می‌توان دقت شکاف‌ها و جایگذاری سخت افزارها را افزایش داده و آسیب‌دیدگی بافت‌ها را نیز کاهش داد. به یاد داشته باشید که این روش را نمی‌توان برای همه بیماران به کار برد و فاکتورهای متعددی در انتخاب روش انجام عمل جراحی نقش دارند.
ورزش اسکولیوز
برخی از ورزش های مناسب برای اسکولیوز عبارتند از:
پلانک
- رو به زمین دراز بکشید، آرنج‌های خود را خم کنید و وزن خود را روی انگشتان پای خود بیندازید.
- عضلات شکم خود را منقبض کرده و این حالت را به مدت 5 ثانیه حفظ کنید.
- استراحت کرده و نفس خود را خارج کنید
- این مراحل را 10 مرتبه تکرار کنید.
یوگا برای اسکولیوز – حرت گربه
- حالتی مانند گربه به خود بگیرید و وزن بدن خود را روی کف دست‌ها و زانوهای خود قرار دهید
- قسمت پایین کمر خود را به سمت پایین کشیده و به بالا نگاه کنید. کشش را باید در قسمت پایین کمر خود احساس کنید.
- اکنون، نفس خود را خارج کرده و شکم خود را به داخل بکشید. به ناف خود نگاه کنید.
- نفس کشیده و این حرکت را 20 مرتبه تکرار کنید.
