درد سرطان بيشتر ناشي ازعمل جراحي است كه معمولا به محض التيام يافتن جاي زخم هاي عمل، درد سرطان از بين مي رود، ليكن هميشه اينطور نيست. بعضي اوقات زخم هاي داخلي بعد از عمل، روي اعصاب تاثير مي گذارند و باعث ايجاد درد سرطان مي شوند. گاهي درد خاصي در بعضي از افراديكه جراحي سرطان ريه داشته اند،بروز مي كند كه بازتاب عصب سمپاتيك بدن است.
رگهای خوني كه خون را به رگ هاي عصبي مي رسانند،تحت تاثير قرار مي گيرند و موجب احساس سرما در بازو، دست،ساق پا،كف پا، مي شوند. وقتي محل آن فشارداده شود حالت سفيدي و «رنگ پريدگي» پيدا مي كند و به محض تماس دست با پوست بدن درد شديدي احساس مي شود. در حالات وخيم عضوي كه تحت عمل جراحي قرار گرفته است كاري انجام نمي دهد.
دردهای سرطانی
دردهاي سرطانی بعد از جراحي دو نوع هستند.
* نوع اول دردهای سرطانی ،درد حاصل از شكاف عميق و زخم هاي عمل جراحي است. اين درد«حاد» به سادگي قابل كنترل مي باشد و بيشتر بيماران مي دانند كه دوامي نخواهد داشت. درد حاد سرطان كه ناشي از عمل جراحي است با مخدرهاي قوي برطرف مي شود-بعضي داروها درد شديد را برطرف مي سازند. درد سرطان «حاد»خفيف تر را مي توان با داروهاي شبيه استامينوفن (و غيره … تايلنول) و ايبوپروفن (وغيره … ادويل) و مخدرهاي ضعيف تر مثل كدئين كنترل كرد. كنترل بي حسي نسبت به درد بيمار(PCA) سيستمي است كه اجازه مي دهد بيمار زن يا مرد درد را با داروي بسيار مفيد و مخصوص بيماراني كه جراحي نجات يافته اند، كنترل نمايد. درحقيقت، قبل از آنكه ازرش PCA در درمان درد سرطان شناخته شود براي بيماران جراحي شده به كاربرده مي شد.
برطرف كردن درد سرطان «طولانيِ» ناشي از جراحي كارساده اي نيست. كنترل آن بستگي دارد به اينكه بدانيم آيا علت درد سرطان به آسيب ديدگي عصب مربوط مي شود يا نه . تغييرات ديگري كه در بدن به دليل جراحي ايجاد شده است.
بسياري از افراد که برای درمان درد سرطان از شیمی درمانی استفاده میکنند، از سوزن هايي كه براي شيمي درماني به كار مي روند، ناراحت نمي شوند،درحاليكه ديگري نمي تواند چندين بار«فروكردن» را به هنگامي كه تزريق داخلي شروع مي شود،تحمل كند. بعضي از دكترها و پرستاران براي بيماراني كه چندين دوره شيمي درماني خواهند داشت- شايد بيش از چند مرتبه درماه- وسايلي را پيشنهاد مي كنند كه دسترسي به داخل رگ را فراهم سازد. اين وسايل در شكل،اندازه و عمل متفاوت هستند.
بعضي از آنها لوله هاي مخصوص يا ميل هايي هستند، كه درست زير پوست، در يك مسير معين براي دسترسي به رگ هاي بزرگ قرار داده مي شوند. وسيله ديگري براي دسترسي به رگ به كار مي رود كه «پورت» معمولا براي بيماران سرپايي استفاده مي شود.آنرا با يك عمل ساده در زير پوست قرار مي دهند. لوله،از يك سو به يك دريچه متصل است و از سوي ديگر به رگ هاي اصلي كه خون را به قلب باز مي گردانند.
«پورت » را درمحل قرار مي دهند. اين وسيله كه براي انتقال مواد به درون رگ- جهت شيمي درماني و درمان درد سرطان- به كار مي رود،عبارت از يك سوزن است كه فرو كردن آن در بدن بيمار درد ناچيزي دارد و از آن براي كشيدن خون بيماران سرطاني جهت آزمايشات متعدد استفاده مي شود. به كاربردن «پورت» براي كسي كه شيمي درماني را برای درمان درد سرطان آغاز مي كند بايد با مشورت دكتر يا پرستار انجام شود.
معمول تري اثرات جانبي شيمي درماني در درمان درد سرطان حالت تهوع است. گرچه بعضي از بيماران آنرا به عنوان درد واقعي تلقي نمي كنند اما حالت استفراغ بطور حتم احساس و تجربه اي نامطبوع و ناخوشايند است و به تعبيري نوعي درد محسوب مي شود. امروزه روش هاي موثري براي كاهش يا حتي از بين بردن حالت تهوع و استفراغ وجود دارد.
لازم است قبل از شروع شيمي درماني برای درمان درد سرطان در مورد اين روش با دكتر و پرستار مشورت شود. داروهايي مانند كتريل، زوفران، كمپازين و رگلن براي برطرف كردن حالت تهوع موثر مي باشند. دردهاي ديگري وجود دارند كه از عوارض جانبي شيمي درماني هستند. برخي داروها براي بافت هاي بدن زيان آور مي باشند. بعضي از آنها به هنگام شيمي درماني از ديواره رگ به بيرون نفوذ مي كنند. اين حالت به خون ريزي و غيره در بافت هاي بدن موسوم است.نسوجي كه ازنفوذ خون و ترشحات به بيرون، آسيب مي بيند صاف، يا سخت و دردناك مي شوند.
درحالات سخت،بايد از زخم مراقبت كرد و ممكن است نياز به جراحي پلاستيك باشد. اگر پرستار يا دكتري كه شيمي درماني مي كند داراي تجربه و مهارت كافي باشد نفوذ خون و ترشحات به بيرون كمتر اتفاق مي افتد. خظر ريزش خون و غيره درانساج بدن با تزريق درون رگي از طريق ميل ها و وسايل قابل دسترس تقليل پيدا كرده است. پرستار يا دكتر همچنين مي تواند احتمال خون ريزي و غيره درانساج بدن را كاهش دهد، يا حداقل به هنگام شيمي درماني از طريق سئوال كردن بيمار،درصورت احساس سوزش يا درد به احتمال آسيب ديدگي و سخت شدن نسوج بينديشد. اگر خون ريزي و غيره در بافت هاي بدن مشكوك به نظر مي رسد با استفاده ازتكنيك هاي مطمئن مي توان از آسيب بيشتر نسوج جلوگيري به عمل آورد. از خود سئوال كنيد كه آيا شيمي درماني باعث التهاب و نفوذ ترشحات به داخل بافت ها مي شود يا نه. باز بپرسيد كه براي جلوگيري از آن چه كار بايد كرد.
عوارض جانبي ديگر شيمي درماني در درمان درد سرطان عبارتند از ” ايجاد زخم هايي در درون دهان، لايه پوششي گلو، و لايه پوششي روده ها. زخم هاي درون دهان و گلو«ورم مخاط دهانِ» نام دارند. اين زخم ها مي توانند دردناك باشند و خوردن و بلعيدن مايعات را خيلي مشكل سازند. به دو دليل عمده براي كساني كه درد سرطان دارند منشا خطر هستند: اولا هنگامي كه درد با خوردن و آشاميدن بيشتر مي شود، فرد ممكن سات درخوردن غذا و آشاميدن آب كافي قصور كند. ثانيا، زخم هاي باز اجازه ورود ميكروب را به داخل بدن مي دهند و باعث عفونت مي شوند.
ورم مخاظ دهان با داروهايي كه زخم را مي پوشانند و محافظت مي كنند قابل درمان هستند. مي توان قبل از غذا از مايعات غليظ يا شربتي كه شامل يك بي حس كننده قوي باشد – چيزي شبيه آن چه كه دندان پزشك قبل از شروع كار بر روي دندان براي بي حس كردن قسمتي از دها مصرف مي كند- براي پوشش دهان استفاده كردو دردناك بودن عمل بلع را كاهش داد. اين تركيبات مي توانند داراي آنتي بيوتيك ها باشند و به از بين بردن ميكروب هايي كه باعث عفونت مي شوند. كمك كنند.
بعضي از روش هاي شيمي درماني در درمان درد سرطان سبب زخم هايي در لايه پوششي روده ها مي شوند، «حالت مخاطي و بلغمي نام دارند» كه به زخم هايي كه در داخل دهان ايجاد مي شوند، شباهت دارند: اين زخم ها مي توانند نفخ و التهاب و اسهال ايجاد كنند. اسهال ممكن است باعث كاهش مايعات مهم و مواد مغذي شود. التهاب، احساس نفخ و اسهال در كم كردن اشتها سهيم مي باشند و در بيشتر بيماران سرطاني وجود دارند. اگر اين نشانه ها توسعه پيدا كنند،لازم است كه دكتر، شيمي درماني را تجويز و سفارشات ضروري را به پرستاري كه مسئول انجام اين كار است،بكند.(البته پرستاران خودشان سئوال خواهند كرد، ليكن گاهي فراموش مي كنند.) داروهاي خاصي التهاب، گاز و اسهال را ازبين مي برند. اگر عوارض جدي هستند،بايد تغييراتي درشيمي درماني داد(نوع تغيير يا درصد آن تقليل يابد) تا عوارض جانبي ، به مشكلات جدي تبديل نشود.
بعضي از دروهاي شمي درماني باعث اختلالات عصبي محيطي مي شوند. اعصاب حسي دست ها و پاها و انگشتان آسيب مي بينند. صدمه باعث خواب رفتن، كرختي،د رد و گاهي اوقات نقصان درحركت دست ها،پاها، و انگشتان مي شود. داروهايي كه سبب اين نوع آسيب مي شوند وين كرستين، وين بلاستين،سيسپلاتين، و تكزول مي باشند.اين عوارض به علت مصرف زياد آنها بروز مي كند. درچنين مواقعي هيچ راهي براي جلوگيري از اختلالات عصبي محيطي وجود ندارد جز آنكه دكتر يا پرستار را بروز اين عوارض مطلع سازيم. دراين صورت مي توان طبق برنامه آنرا درمان كرد.
روش دیگر برای درمان درد سرطان در بیماران سرطانی پرتو درمانی میباشد ، پرتو درماني صرف نظر از ناراحتي دراز كشيدن بر روي ميز سخت، هيچگونه دردي در بدن ايجاد ني كند. با وجود اين ،بعضي از عوارض جانبي دوره اي كوتاه و طولاني مدت آن دردناك مي باشند.اشعه به سلول هاي سرطاني آسيب مي رساند. گرچه تلاش براي حفظ نسج سالم(مثل پوست و داخل دهان) صورت مي گيرد،اما به هر دو به دو نوع سلول هاي سالم و سرطاني، صدمه مي زند. سلول هاي سالم توانايي باز سازي مجدد خودشان را دارند؛آسيب دائمي نيست.آسيب رساني اشعه است. دركل، اين صدمه زدن به سلول هيا و نسوج سالم است كه باعث ناراحتي و درد مي شود كه ناشي از عوارض جانبي «پرتو درماني » است.
واكنش بافت هاي مختلف در برابر اشعه متفاوت است. بعضي نسوج- مثل غشاء مخاطي دهان، لايه پوششي ناي و روده ها – بسيار سريع و آسان تحت تاثير قرار مي گيرند.دامنه عكس العمل اين نسوج در برابر اشعه مي تواند از خشكي بافت تا ايجاد زخم هاي باز متنوع باشد. پوست هم به شكل هاي گوناگون عكس العمل نشان مي دهد. گاهي شبيه آفتاب سوختگي به نظر ميرسد(و احساس مي شود) گاهي هم به خشگي پوست و پوست انداختن مي انجامد كه زخم ايجاد مي كند.
اين زخمها خودشان يك منبع درد به حساب مي آيند و فرد را درمعرض خطر جدي عفونت قرار مي دهند. مراقب خوب از پوست احتمال چنين عكس العمل هايي را كاهش ميدهد. پرستار يا دكتر«پرتو درماني» بايد مراقبت از پوست را توصيه كند. بهترين روش براي مراقبت از پوست، مصرف لوسيون ها يا كرمهاي مخصوص است. در بعضي ازمراكز درماني،ماده ژلاتيني را كه از شيره گياهي تهيه مي شود براي حفاظت پوست بكارمي برند. اگر مشكلات پوستي رخ بدهد، دكتر يا پرستار ملزم به دادن دستورهايي براي مراقبت از پوست مي باشند.اشعه فقط بر روي آن قسمت هايي از بدن كه مورد درمان هستند اثر خواهد داشت. عوارض جانبي شديدي ايجاد نمي كند: توانايي ما براي تحمل درمان بسيارمتفاوت است، براي مثال، هنگامي كه قفسه سينه بعد از جراجي سرطان ريه درمان مي شود، درقسمت هايي از بدن شامل پوست، نسج ريه ، گلو و برونش ها و در بعضي از بيماران، ناحيه تحتاني گردن، درمعرض اشعه هستند، احتمال بروز عوارض جانبي وجود دارد. بسياري از بيماران نيز دردي را در قسمت گلو خواهند داشت كه هنگام فرو بردن غذا و مايعات احساس ناراحتي خواهند كرد.بيماراني كه بعد از جراحي سرطان راست روده يا روده بزرگ پرتو نگاري مي شوند، ممكن است دچار اسهال و زخم هايي پوستي شوند كه ناشي از آسيب ديدگي پوست و قسمت انتهايي روده بزرگ يا راست روده (ركتوم) مي باشد.
درد نادري كه به پرتو درماني ناشی از درمان درد سرطان و جراحي ارتباط دارد هنگامي عارض مي شود كه قسمتي از بافت به شكل زخم میباشد ريشه اي دراطراف دسته اي از اعصاب (يك شبكه) كه تداخل به وظيفه آنان دارد، خود را نشان مي دهد. نتيجه آن مانند درد شبكه اعصاب است و مستقيما توسط تومور ايجاد مي شود .تجربه به ما نشان داده است كه درد شبكه اعصاب- ناشي از پرتودرماني- نسبت به درد تومور كمتر مي باشد. يك شبكه عصبي درهر دو طرفت قسمت تحتاني گردن قرار دارد و امور حسي دست، بازو، بالاي قفسه سينه و شانه را كنترل مي كند. هنگامي كه اين ناحينه تاثير مي گذارد. اين درد ناشي از اختلالات عصبي، كاملا جدي و مشكل ساز است. اما كنترل و درمان آن غير ممكن نيست.
