کمردرد و دردهای سیاتیکی

کمردرد و دردهای سیاتیکی

• مقدمه

اصطلاح کمردرد را بدون شک همه شنیده اید و به احتمال زیاد حداقل یک بار آن را تجربه کرده اند! کمردرد یک بیماری نیست، بلکه علامتی از بیماری های درگیرکننده ی ناحیه ی کمر است؛ مانند دل درد که یکی از علائم و نشانه های بیماری های مختلف و متعدد شکم به شما می رود. معنی ساده ی جمله ی فوق این است که بر طرف کردن کمر به تنهایی(درمان سیاتیک)، گرچه می تواند ارزشمند باشد، اما اگر به بیماری زمینه ای مولد آن نپردازیم، ممکن است آتش را زیر خاکستر پنهان کرده باشیم.

تقسیم بندی انواع کمردرد

تقسیم بندی های مختلف و متنوعی برای کمردرد ارائه شده که در اینجا سعی شده است تا یکی از کاربردی ترین آنها به صورت فهرست وار ارائه گردد.

• کمردردهای با منشأ ستون فقرات

این دردهای کمردرد از ستون فقرات و عناصر مختلف تشکیل دهنده یا عضلات حمایتی اطراف آن به وجود می آیند. در اغلب موارد، دردهای اسپوندیلوژنیک (با منشأ ستون فقرات) با فعالیت تشدید شده و با استراحت به درجاتی تخفیف می یابند. درگیری استخوان، مفاصل، تاندون ها و دیسک از جمله علل پیدایش این نوع دردهای کمر هستند. شایع ترین علت کمردرد را همین موارد به خود اختصاص می دهند. به همین دلیل بخش عمده ی مطلبی که پیش رو دارید به این دردها و برخوردهای تشخیصی- درمانی با آنها اختصاص دارد.

الف) فیبرومیالژیا

فیبرومیالژیا یکی از شایع ترین علل درد کمر است که با درد منتشر سیستم عضلانی اسکلتی، خستگی، حساسیت نواحی مختلف بدن، به ویژه درگردن، ستون فقرات، شانه ها، مفاصل ران، همراه با اختلال خواب، سفتی صبحگاهی در مفاصل و عضلات و اضطراب ظاهر می شود. معاینات دقیق در تشخیص این بیماری بسیار مفید و ارزشمند هستند. افتراق این علت از علت های دیگر مولد کمردرد و درد سیاتیک بسیار مهم است، زیرا نوع درمان در حالات فوق متفاوت است.

ب) التهاب فقرات یا اسپوندیلیت

این اصطلاح برای کمردردهای مزمن و خستگی هایی به کار می رود که اغلب به دنبال عفونت های شدید (تب مالت، سل، عفونت های قارچی و…) یا التهاب مفاصل بین مهره ای (مثلاً در اسپوندیلیت آنکیلوزان) پدید آمده اند. توجه دقیق به این دسته از بیماریها اهمیت زیادی دارد چرا که عدم تشخیص صحیح و به موقع می تواند مخاطرات و مشکلات زیادی را برای بیمار به همراه داشته باشد.

ج) آرتروز ستون فقرات

کلمه ی آرتروز در حقیقت به معنی مفصل و ساختمان های مرتبط و متصل به آن است اما در اصطلاح عامیانه به معنی تغییراتیست که در اثر مرور زمان و بعضاً زودتر از موقع و بر اثر فشارهای بیش از حد و کنترل نشده، در مفاصل مختلف پدید می آیند. طبق آماری که در آمریکا منتشر شده است بیش از نود درصد افراد بالای پنجاه و پنج سال به این مشکل مبتلا هستند. اصطلاح علمی این حالت اوستئوآرتریت است و می تواند هر یک از مفاصل بدن را درگیر سازد. در ستون فقرات این حالت را اسپوندیلوز می نامند. این مشکل یکی از شایع ترین علت های کمردرد در جامعه است و مفاصل بین مهره ها، همچنین دیسک های بین مهره ای را درگیر می سازد. در حالت نرمال، اصطکاک بین مفاصل ناچیز بوده و حرکت بین دو استخوان مجاور براحتی صورت می گیرد، اما با ایجاد تغییرات تدریجی و خشکی و ناصاف شدن سطح مفصلی این سهولت حرکات کاهش می یابد و به مرور علاوه بر کاهش دامنه ی حرکتی، درد نیز پدید می آید. با پیشرفت این تغییرات درد نیز بیشتر شده، باعث کاهش فزاینده انعطاف پذیری مفصل خواهد شد. دردهای ناشی از آرتروز معمولاً حالت مکانیکال دارند بدین معنی که با حرکات مفصل و نیز افزایش فشارهای وارده (کارکردن، افزایش وزن، و…) تشدید می شوند. در موارد پیشرفته تر تغییر شکل مهره ها و قسمت های مختلف آنها ممکن است فشارهایی را نیز بر ریشه های عصبی مجاور وارد کند و علائم و نشانه هایی مثل دردهای عص، لنگش های نخاعی و دردهای ارجاعی را نیز بوجود آورد. درد پایین کمر غالباً ناشی از پیچ‌خوردگی، کشیدگی، گرفتگی عضلات ویا تخریب دیسک‌های بین مهره‌ای است. گاهی اوقات، این دردها غیرقابل تحمل می‌شوند، البته، جای نگرانی نیست زیرا عموماً می‌توان با درمان عصب سیاتیک بصورت محافظه‌کارانه (غیرجراحی) مانند مصرف دارو، فیزیوتراپی، بسته‌های گرم و سرد و غیره، آن‌ها را بهبود بخشید.

علت های ایجاد اسپوندیلوزیس

افزایش سن، فشارهای بیش از حد و استفاده ناصحیح و بیش از حد از مفاصل شایعترین علل ایجاد آرتروز ستون فقرات بشمار می روند. بیشترین میزان آرتروز در دو قسمت از ستون فقرات مشاهده می شود که عبارتند از: 1) ستون فقرات کمری: با سفتی، درد و محدودیت حرکتی این ناحیه تظاهر می کند. 2) فقرات ناحیه ی گردنی: باسفتی، درد و محدودیت حرکتی همین ناحیه و نیز دردهای انتشاری به پشت سر و سردردهای مزمن، درد شانه، بازوها و دست تظاهر می کند. به یاد داشته باشید که آرتروز بتدریج و به مرور زمان پیشرفت می کند و در مراحل اولیه می تواند تنها با درد و سفتی مفاصل پس از فعالیت های بدنی و یا ورزش تظاهر کند. این دردها به مرور با فعالیت های معمولی تر و حتی بالا رفتن از پله ها هم ایجاد می شوند. در مراحل پیشرفته تر حتی بی تحرکی برای دو تا سه ساعت مثلاً در طول تماشای یک فیلم و یا … هم باعث ایجاد درد خواهد شد. بیماران مبتلا به آرتریت های شدیدتر و پیشرفته تر حتی در حالت استراحت نیز دردناکند و به مرور درجاتی از دفورمیتی و تغییر شکل مفصلی نیز می توانند پدید آیند.

**نکات جالب توجه

در اغلب موارد شروع آرتروز از سنین سی سال به بالاست و تا حد زیادی مرتبط با میزان و نحوه ی فعالیت های بدنی می باشد. زنان، خصوصاً در سنین پس از یائسگی (چهل و پنج سال به بالا) بیش از مردان مستعد آرتروزیس هستند. چاقی با افزایش فشار بر مفاصل، موجب بیشتر شدن فشار بر مفاصل و در نتیجه افزایش شیوع آرتروز خواهد شد. مسائل ارثی هم در میزان پیدایش آرتروز نقش به سزائی دارند به طوریکه برخی از افراد و خانواده ها بیش از سایرین مستعد این بیماری هستند. بعضی از بیماری ها مثل بیماری های عفونی، دیابت، بیماری های التهابی و… مثل نقرس با شیوع بیشتر آرتروز همراهند. فعالیت های ورزشی سنگین و کنترل نشده و یا کارهای سنگین هم مشخصاً شیوع آرتروز را افزایش می دهند، گرچه ممکن است تا سنین بالاتر (به دلیل ضعیف تر شدن عضلات) خود را نشان ندهند.

علائم و نشانه های آرتروزب سیاتیک

درد، حساسیت و کرختی نواحی مختلف دست و… در درگیری های گردن و کمردردهای متناوب، سفتی های عضلانی خصوصاً در اوایل صبح و هنگام بلند شدن از خواب (معمولاً این دردها حالت مکانیکی دارند و با استراحت کاهش می یابند)، ممکن است درد به نواحی باسن، لگن و ران ها نیز منتشر شود. شنیده شدن صداهای ترق و تروق مفاصل نیز می تواند یکی از علائم آرتروز باشد. ضعف های عضلانی، کرختی و گزگز شدن اندام ها، کاهش دامنه ی حرکات مفاصل و مشکل بودن حرکاتی مثل خم شدن، بلند شدن، راه رفتن و همچنین دفورمیتی ستون فقرات از جمله علائم و نشانه های آرتروز ستون فقرات در مراحل پیشرفته تر هستند. یکی از بیماری های ناشی از آرتروزهای ستون فقرات، تنگی کانال نخاعی است که با کاهش ابعاد مختلف کانال نخاعی و نهایتاً علائم فشار بر ریشه های نخاعی و لنگش عصبی همراه است.

• کمردردهای نوروژنیک یا با منشأ درگیری ریشه های عصبی

کشیدگی، تحریک یا فشار بر ریشه های عصبی کمر اغلب سبب پیدایش دردهای انتشاری به یک یا هر دو پا می شوند، اما در مراحل اولیه و خصوصاً برخی از انواع فتق دیسک بین مهره ای می توانند با کمر درد تظاهر کنند. گرچه شایع ترین علت وقوع چنین دردهایی همان مشکلات و بیماری های گروه اول (اسپوندیلوژنیک) است، اما باید توجه داشت که بیماری های دیگری نیز می توانند این دردها را پدید آورند. دردهای ناشی از تومورهای ریشه های عصبی، نخاع یا ستون فقرات می توانند با دردهای ناشی از مشکلات اسپوندیلوژنیک اشتباه شوند، اما نکته خاصی که می تواند در افتراق این دو ارزشمند باشد، این است که بیماران گروه اول معمولاً شب هنگام دچار درد می شوند، به طوری که مجبورند برای کاهش درد از جا برخاسته و راه بروند، در حالی که بیماران گروه دوم معمولاً با خوابیدن بهبودی نسبی پیدا می کنند.

• کمردردهای با منشأ احشاء شکم یا لگن

بیماری های درگیر کننده ی کلیه ها یا احشاء لگنی (رحم، تخمدان ها، مثانه، پروستات و…) و حتی بعضی از تومورها هم می توانند باعث پیدایش کمردرد شوند، اما به ندرت تنها علامت این ضایعات، کمردرد خواهد بود. تاریخچه دقیق پزشکی و معاینات لازم تا حد زیادی باعث افتراق این ضایعات از مشکلات ستون فقرات خواهند شد. این کمردردها معمولاً با فعالیت تشدید نیم شوند و با استراحت نیز بهبود نمی یابند. در حقیقت این بیماران سعی می کنند بنشینند یا دور خود بچرخند تا درد خود را تخفیف دهند. تشخیص اینگونه موارد هنگامی سخت تر خواهد شد که بیماری های شکمی یا احشایی با مشکلات ستون فقرات به طور همزان وجود داشته باشند .

• کمردرد با منشأ عروقی

آنوریسم شکمی و بیماری عروق محیطی می توانند با کمردرد و علائم و نشانه هایی شبیه دردهای عصب سیاتیک تظاهر کنند. لنگش های عروقی که در اثر نارسایی عروقی اندام تحتانی ایجاد می شوند، معمولاً با ایستادن و توقف کردن برطرف می شوند. در حالی که لنگش های عصبی معمولاً فقط به خوابیدن به حالت جنینی یا نشستن، چمباتمه زدن و لوبیایی شکل شدن بدن پاسخ می دهند. چرا که فقط در این حالات انحنای بدن کاهش یافته و ریشه های عصب سیاتیک کمر به طور نسبی آزادتر می شوند.

• کمردردهای با منشأ روحی – روانی

در گذشته تصور می شد که بسیاری از کمردردها صرفاً منشأ روحی-روانی دارند، اما در حال حاضر این مسئله تا حد زیادی رد شده است، البته باید توجه داشت که بدون تردید مشکلات روحی- روانی باعث کاهش تحمل درد و نیز تشدید گرفتگی های عضلانی شده و باعث افزایش شدت درد و یا حداقل تظاهرات آن خواهند شد. به عبارت دیگر اغلب این بیماران، درجاتی از بیماری های زمینه ای ستون فقرات را دارند. باید توجه داشت که مشکلات روحی می توانند تحمل درد سیاتیک را کاهش داده و به عبارت دیگر آستانه ی تحمل درد توسط فرد را تغییر دهند.

پوکی استخوان

کاهش پیشرونده محتوای کلسیم استخوان ها (اوستئوپروزیس- پوکی استخوان) باعث آسیب پذیری بیشتر شده و مقاومت آنها را در مقابل ضربات و نیروهای وارده به شدت کاهش می دهد، به حدی که حتی سرفه یا عطسه های شدیدی هم می توانند باعث انواع شکستگی مهره ها شده و باعث دردهای ستون فقرات گردند. طبق بعضی از آمارها یک نفر از هر سه زن بالای پنجاه سال، در دوره ای از عمر باقیمانده خود بر این مشکل مبتلا خواهد شد.

• حوداث و سوانح

التهابات، کشیدگی ها و ضربه های مستقیم وارده بر تاندون ها، عضلات و استخوان های ستون فقرات بر اثر حوادث و سوانح نیز از جمله علل نسبتاً شایع دردهای این نواحی به شمار می روند. در اغلب موارد طی دو سه روز اول دردها و اسپاسم های بیمار شدیدتر بوده و در صورت درمان مناسب، اغلب موارد طی دو سه روز اول دردها و اسپاسم های بیمار شدیدتر بوده و در صورت درمان مناسب اغلب موارد طی دو تا چهار هفته بهبود می یابند. البته باید توجه داشت که بعضی موارد ممکن است تا ماه ها و حتی چند سال نیز ادامه پیدا کنند

منبع : کتاب علل و درمان دردهای ستون فقرات